Электронды сот төрелігі
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазақстан жаңа шындықта: іс-қимыл уақыты" атты Қазақстан халқына Жолдауында цифрландыру мәселелеріне жеке тоқталып, оны барлық реформалардың негізгі элементі ретінде көрсетті.
Шынында да, соңғы екі онжылдықта IT-технологиялар адамзат өмірінің барлық салаларына нық еніп қана қоймай, сонымен бірге Мемлекет басшысы өзінің Жолдауында айтқан тұтас мемлекеттер мен экономиканың секторларын дамытуда маңызды рөл атқара бастады, цифрландыру сән үрдістерін ұстанбайтынын және ұлттық бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізудің басты құралы екендігін атап өтті.
Цифрландыру – Ұлт жоспары аясында жүзеге асырылған отандық сот жүйесін модернизациялаудың маңызды элементі. Сонымен қатар, соттарға жаңа ақпараттық технологияларды кеңінен енгізу бойынша алғашқы қадамдар 2014 жылы Елбасының Қазақстан судьяларының VI Съезінде алға қойған міндеттерді жүзеге асыру шеңберінде жасалды.
Отандық "электрондық сот төрелігінің" кейбір жетістіктерін атап өткім келеді.
2016 жылдан бастап республиканың барлық соттарында енгізілген "Төрелік" құжат айналымы мен сот ісін жүргізудің автоматтандырылған жүйесі сот органында тіркелген сәттен бастап құжаттардың қозғалысын толық көлемде есепке алу мен бақылауды жүргізуге мүмкіндік берді, сонымен қатар, оларды толық аяқтағанға дейін орындау үшін жолдануы. Оның бірегейлігі жүйенің тіркеу, талаптарды (шағымдарды) қарау кезінде мерзімдердің сақталуын ғана емес, сонымен бірге барлық мерзімдердің сақталуын автоматтандырылған есепке алу мен бақылауға мүмкіндік беретіндігінде.
"Сот кабинеті" қызметі ар-қылы жеке немесе заңды тұлға, сондай-ақ олардың өкілдері мен адвокаттары өздеріне ыңғайлы кез келген уақытта үйінен немесе кеңсесінен шықпай-ақ, арнайы ақпараттық сервистер арқылы электрондық түрде өтініш, шағым немесе басқа құжаттарды жібере алады, мемлекеттік бажды онлайн түрінде төлеу, сот құжатын, сондай-ақ істің жайкүйін қарау және сот актісін басып шығару, сондай-ақ іс жүргізу мерзімдерін бақылау сияқты мүмкіндіктер қолжетімді. Бүгінгі таңда "Сот кабинеті" қолданушылары сотқа 100-ден астам өтініш түрлерін жібере алады, ол электронды түрде жүзеге асырылады. Сот кеңсесінің қызметі үнемі жетілді-ріліп, заманауи талаптарға бейім-делуде. Осылайша, мобилді сот кеңсесінің қосымшасы қазірдің өзінде iOS, Android және Windows Phone платформаларында жұмыс істейді.
2018 жылы республиканың барлық сот залдары дыбыс-бейне жазба жүйесімен (AVF) жабдықталды. Сот отырыстарын дыбыс және бейнежазба сот ісін жүргізу үшін сот ісін жүргізу барысын нақты есепке алу үшін қолданылады. Сонымен қатар, AVF жүйесі аясында соттар арасында қашықтан қатысуға мүмкіндік беретін бейнеконференциялар ұйымдастыруға болады. Бүгінгі таңда мобилді технологиялар бізге одан әрі алға жылжуға мүмкіндік береді. Азаматтардың сотқа келудің қажеті де жоқ, олар үйде, кеңседе отырып немесе сапарға шыққанда, демалыста, сот жүйесіне смартфон, iPad немесе тіпті Smart сағат арқылы да қосыла алады. Процестің қатысушысына тек мобилді құрылғыға "TrueConf" арнайы қосымшасын жүктеу қажет.
2017 жылдың қыркүйегінде цифрландыру жөніндегі республикалық кеңес аясында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Ахуалдық орталығының презентациясы өтті. Бүгінгі күні Ахуалдық орталық – кемелердің жұмысын нақты уақыт режимін-де бақылаудың бірыңғай жүйесі. Ол 700-ден астам көрсеткіштер бойынша еліміздің соттарынан келіп түскен қазіргі заманғы сот ақпаратын тәулік бойы жинауға және талдауға. Оның ішінде процессуалдық мерзімдерді бақылау, дыбыс және бейне жазбаларды қолдану, сот процестерінің уақытылы басталуын қадағалауға мүмкіндік береді. Сот статистикасын жүргізуге ерекше назар аударылады. Сонымен қатар, Ахуалдық орталық республиканың барлық сот залдарындағы сот процестерінің барысын бақылай алады.
Отандық "электрондық сот төрелігінің" дамуының жоғары деңгейі соттардың пандемия жағдайында үздіксіз жұмыс іс-теуін қамтамасыз етті, сонымен қатар елде карантиндік шаралар жүргізу кезінде істерді қашықтықтан қарауға тез көшуді қамтамасыз етті.
Бұл мақалада мен сот жүйесінің ең кең қолданылатын электронды қызметтерінің түрлеріне тоқталдым, ІТ-технологияларды соттардың жұмысына енгізу белсенді түрде жалғасуда екенін атап өткім келеді.
Қорытындылай келе, сот ісін жүргізуге жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды кеңінен енгізу отандық соттардың халықпен өзара қарым-қатынас жүйесін толығымен өзгертетіндігін баса айтқым келеді. Барлық байланыстар тек онлайн түрінде жүргізілуде, азаматтар соттарға қашықтықтан қатысуға мүмкіндіктері бар.
Цифрландыру – халықтың сотқа деген сенімін арттырып, сот жүйесінің ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз етеді, бұл сот жүйесінде жүргізіліп жатқан реформалардың басты мақсаты.
Жұлдызай
Мұхамбетжанова,
Қостанай облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының бас маманы.
