Ширек финалда – Абылай мен Марғұлан (ЖАҢАРТЫЛДЫ)
"Айырма абыройдан, ардан да, Алла.
Мың шүкір бойымда өнер бар болғанға!
Абылай, біздер бар да айтыс өлмес,
Халықтан қара өлеңге талғам бар да.
Кешегі айтысыма пікір қосып,
Ернұрдай өкпелепсің "тарландарға".
Ол рас, кейінгі жас "бәле" боп тұр,
Бұл үлгі болмаса екен қалғандарға.
Шынымен інілерден көңілің қалар,
Ағасын ардақтаудан арланғанда.
Ізетті інісі бар Абылайдай
Мамай мен Нұрқанат та арман бар ма?!
Осындай ізеттілік қасиеттер
Жақсы еді-ау бізден кейін жалғанғанда.
Ағайын, аман-есен бар болсаңдар,
Қағарсың таңдайыңды таңданғанда.
Жіберсем домбырамды қағып-қағып,
Беретін шапалақпен халық бағыт.
Ал, қазір домбыра жоқ, халық та жоқ,
Мен қалай айтысамын шабыттанып.
Жазба айтыс Абылайдың қолы боп тұр,
Айтысып үйренген ғой жазып салып.
Бұл жігіт ақын әрі сатирик қой
Және көп өлеңдері қағытпалық.
Жастайынан поэма, дастан жазып,
Талабын тай күнінен танытты анық.
Бүгін де қос кітаптың авторы бұл,
Алған жан қаламына бағыт тауып.
Сондықтан домбырасыз Марғұланды,
Кетеді-ау қаламымен қағып салып.
Боксшы балуанмен белдескендей,
Жықпасақ аяғынан шалып қалып.
Әйтпесе Абылайға тең емеспін,
Қазылар, осы жағын анықталық.
Исаны мойындаған Нұрхан атам,
Тұрса да шын дүлділді халық танып.
"Әркімдер өз теңімен айтысады"
Судың сыры белгілі балыққа анық.
Дегенмен Абылай да "үйренген жау",
"Атысуға" келгенде жалықпадық.
"Батырға оңды-солы бір" дегендей,
Шабысымнан шабандық танытпалық.
Тай күннен қатар өстік тайталасып,
Есігін ұлы өнердің байқап ашып.
Келеміз содан бері бірге жүріп,
Естіліп есіміміз қайталасып.
Білімің көп болған соң бізден гөрі,
Өзіңмен жүруші едім жай санасып.
Мен үшін қуана алар, қайғыра алар,
Досымсың, мінезің де жайсаң, ашық.
Айтысып келеміз ғой өмір бойы,
Көрейік атқа қамшы қайта басып.
Болса да қандай жағдай, біліп қойғын,
Құшағым сен деген де айқара ашық.
Жүрдің деп соқпақ жолмен әкім жүрген,
Шымшып қалып жатыр ғой ақын бірден.
Астананың жанында жүрдің ғой деп,
Атүсті тақырыпты тақымға ілген.
Жиырма жыл журналист боп жүрген кезде,
Тек қана Астананың атын білген.
Абылай, сен емес пе тілшілікпен
Тіршіліктің бал дәмін татып жүрген.
Сондықтан тереңінен толғағайсың,
Әрненің басын болмас шатып жүрген.
"Хабардың" Қостанайда тілшісісің,
Бізден гөрі хабарды басым білген.
Әлде сенің айтарың таусылған ба,
Айтысып Нұрекеңдей ақылдыммен?
"Сөз бостандығы болмай қор болған соң",
Деп жүруші ең "су сөзді сапырдым мен".
Бар білерің – билікті мақтай беру,
Осы ма тапқан сенің асыл жүлдең?
Сондықтан да мен емес, сен екен ғой
Жағынып әкімдерге жақын жүрген.
АБЫЛАЙ:
Сыртынан жүріп аттың сырын білдім,
Болмасын деп тілеуші ем бұлыңғыр күн.
Шабыстың шаңын жұтып қалғың келсе,
Тізгінін босатайын құлын-жырдың.
"Көрмеп ем әкім мақтап" деп, астарлап,
Байқасам, тұзағыңды бүгін құрдың.
Жағынып бастық болдың деген оймен,
Сөзіңді бекер, досым, шығын қылдың.
"Музейге директор боп алар ем" деп,
Ойыңды маған деген ұғындырдың.
Мен жайлы көзқарасың бұлай болса,
Жатпайды сыйластыққа мұның, құрбым.
Қадалған Төлегеннің арқасына,
Оғындай өткір еді тілің мірдің.
Қылығын Бекежанның қайталама,
Досыңды келмесе егер сүріндіргің.
Жырла деп Астананы бұйым қылдың,
Құйрығын былғаңдатып құйын-жырдың.
Тілші боп республикалық телеарнада,
Сол жақтан алып жүрсің тиын бұл күн.
Сондықтан сенен асып жырламайын,
Зиян боп табысына зейінді ұлдың.
Қостанай деңгейіме лайық шығар,
Жырласам жағдайы мен күйін білдім.
Онысыз да Астананы асыраймын деп,
Жағдайы қалалардың қиын бұл күн.
Айтыста Астананың тойындағы,
Ақындар жырдан шашу дайындады.
Абылай: "Астананы жырламасам,
жалақым қысқарар", – деп уайымдады.
Жақсының жақсылығын айту парыз,
Міндетің журналистік бойыңдағы.
Бас шұлғып басшыларға қайтейін деп,
Абылай өр екенін мойындады.
"Мен әлі әкім мақтап көргем жоқ" деп,
Хабарды жеткізді ғой ойындағы.
…Облыс әкімдерін менсінбесең,
Датыңды айт депутаттар жайындағы.
Ашылып ақындардың тынысы бар,
Ақтарса, ақиқатты ел дұрыс ұғар.
Біздің елде миы аздау министр мен
Депутат толып жатыр тілі шұбар.
Қарағұсова сияқты адамдарды
Мәжіліске депутат қып кім ұсынар?
Әлеуметтік желіде мазақ болған
апаңның қазақшылық түрі шығар.
"Түсінер мылқау тілін шеше" деуші ед,
Шешедей билік бар ма мұны сынар?
Өз тілін енді үйреніп жатқан болды-ау,
Кенжелеп кей баланың тілі шығар.
Тілдері түсініксіз ұқсайды екен,
МС Сайлаубек бұған іні шығар.
Халықтың қалаулысы осылар ғой,
Ағайын, тілін біліп ұғысып ал.
Бюджетті үнемдеу деп бұл кісінің
Шулатып есте қалған бір ісі бар.
"10 тауықтан асырап, жұмыртқа же",
деп айтар жұртта қандай жұмысы бар?
Азайсын жәрдемақы депті осылай,
Түсінген біреу бар ма мұнысын ал?!
Халықты қанап отыр, болса дағы
өзінің миллиондаған кірісі бар.
Осындай ойлампаздар отырғанда,
Ертеңгі қапа болам күн үшін әр.
Халық қалаулысы деп айтылғандар,
Халық қанаушысының бірі шығар.
Биік жоқ бұл дүниеде ардан асқан,
Түспесін арың төмен аңдамастан.
Естелік еске салар көп қой бізде,
Созылар айта берсек таңға дастан.
Ол рас, кезіндегі жастар едік,
"Алғаның" арқасында алға басқан.
Кезім жоқ содан бері артқа кеткен.
Жаратқан жолымды өзі жар боп ашқан.
Абылай, сен біздерге арман едің,
Үзілген үмітімді жалғап едің.
Өткізіп ұлттық арна шоу айтыстар,
Қатысып мен де біраз шарлап едім.
Сол кезде есіңде ме ұстаз болып,
Менімен Алматыға барған едің.
Қаншама ұстаздарым тұрған кезде
Өзіңді жетекшім қып алған едім.
Сен бірақ айтысыма көңіл бөлмей,
Қызыққа уақытыңды арнап едің.
"Басына Көктөбенің шығайық" деп,
Жаяулап төтеден жол салған едің.
Көрінген таудың жоқ деп алыстығы,
Үмітті жетеледің алға менің.
Сол кезде ақымақ боп саған еріп,
Баса алмай аяғымды, талған едім.
Ақыры орта жолдан қайттық-ау біз,
(Жазығым саған ерген бар ма менің?)
Пойызға қайтатұғын үлгіре алмай,
Амалсыз қымбат такси жалдап едің.
Ойынның баласындай ойнақшыған,
Ойыңның аңғалдығын аңдап едім.
Жетекші керек болып жетекшіме,
Өзіңе ие болмай қалған едім.
Келгенде Астанаға түсіп қалып,
Жолдасым бола алмадың жолда менің.
Қараусыз шәкіртіңді тастап кетіп,
Сыныптас достарыңды таңдап едің.
Мен жүрсем жетекшіме арқа сүйеп,
Бұл тентек балаға ұқсап салды әлегін.
МАРҒҰЛАН:
Үстінде нық отырған жыр-атының,
Өзіңсің үлгі тұтқан бір ақыным.
Қайтер деп қасақана сынап едім,
Сынаққа сен емессің «сынатұғын».
Жібердің әзілменен жуып-шайып,
Жігітсің судан құрғақ шығатұғын.
Жемқорлар жайлы айтылған жанайқайды,
Жақсы еді жан табылса ұғатұғын.
Сынасам депутатты, министрді,
Тасығаннан емес ол тым ақылым.
Жақсарсын деген ниет, жанашырлық,
Бірақ та тыңдап жатыр кім ақынын?
Тумасын енді қайтып Бекежандар,
Қит етсе қару кезеп тұратұғын.
Сыйласып, «сіз-біз» десіп сөз сайысқан,
Бақыттың базары екен мына күнім.
Біріңді бірің сүйеу, тіреу көрсең,
Ешқашан болмас, қазақ, мұратың мұң.
Абылай, арта берсін бақ-таланың.
Өзіңдей аға, доспен мақтанамын.
Жансың ғой ниетің адал, көңілің пәк,
Тап-таза жүрегіндей жас баланың.
Ал, енді біреуменен тайталассаң,
Тығындап тамағына тас қаладың.
Символы Астананың Бәйтеректей,
Ақындардың ішінде асқаралым.
Кеудең бар қазыналы мұраға бай,
Ұлттық музейі іспеттес бас қаланың.
Шалдардай шежірені шерткен кезде,
Секілді архивтегі таспадағы үн.
Ауа райы сияқты Елорданың
Бір де ашық, бірде тұйық қас-қабағың.
Түрің бар сәл көнелеу жас болсаң да,
Оң жағалауы секілді Астананың.
Жоқ еді өнеріңе таласарым,
Жаныңда інілікке жараса інің.
Бірге кеп мәресіне жыр-бәйгенің,
Батасын бірге алайық қарашаның.
"Домбыра күні", досым, құтты болсын,
Болмаған бұрын мұндай тамаша күн!
Қоңыр үн домбырадан күмбірлеген –
Бағзыдан жеткен бізге баба-сарын.
Сүрленген сол сарынға түсіп алып,
Шырқайық, кел, екеуміз Алаш әнін.
Бірақ, әттең, қолымда домбыра жоқ,
Сондықтан болып тұр ғой шала сәнім.
Домбыра мерекесі қарсаңында,
Айтысу домбырасыз – жаңа сарын.
Осының арқасында жазба ақындар,
Білеміз, жыр-тұлпарын жаратарын.
Дегдар өнер болған соң дүлдүлге сай,
Айтыстан бас тартады жараса кім?
Жалғасы «жазба айтыстың» болса тағы,
Абылай, сенің алда болашағың.
Сондықтан да бағыңды байлап қоймай,
Жол беріп саған, алға жол ашамын!
Жігіт емес едік ғой жолдан шығар,
Қызығып жалғандағы алдамшыға әр.
Маусымның аяғында келіп жеткен
Мерекең құтты болсын жорналшылар.
Абылай сенің бұл да төл мерекең
Еленген еңбегіңіз зор болсын әр.
Ұнаса айтысымыз көпшілікке,
Көп болсын екеумізді қолдаушылар.
Бір айып менен кетсе, сен де кешір
Осымен айтысымыз болған шығар.
Абылай керемет, создеры сойкан
Екеуінің де ойы, сөз ұйқастары керемет. Мықтысы жеңсін!
Марғұлан басым осы айтыста
Марғұлан қолынан келгенше айтысуда, Абыдайдың сөз саптауы ерекше. Жеңіс Абылайдікі
Əдемі ақ!
Марғұлан мырза мықты зың айтыскер екен! Жеіңс тілеймін Марғұлан бауырым! ?
Марғұлан мырза мықты зың айтыскер екен! Жеіңс тілеймін Марғұлан бауырым!
Марғұлан жүйрік.,сөз қадірін білетін зиялы,тереңнен ойлайтын адам болса Марғұланның сөз саптауын, ұйқасын дөп басып айтқанын түсінеді.Марғұлан маған ұнады,қарсылас та мықты екен,бірақ Марғұлан басым,алда!
Марғұлан Бақытбекұлы! Керемет! Алға! Сіздің жай айтқан сөзіңіздің өзі терең ойға салады! Мағыналы, тəрбиелі! Өте тамаша! Шабытыңыз шарықтай берсін!
Марғұлан Бақытбекұлының сөз саптасы ерекше, мағыналы.Қарсыласынан басым деп ойлаймын.
Құрметті оқырман асыра сілтеуге жол бермейік. Басым болсам, қайсы шумағым қалай ұнағанын талдап, дәлелдеп көрсетіңіздер. Болмаса ағайыншылыққа салып, әділдікті белден басуға болмайды. Абылай жазбаға келгенде Қостанай обылысы бойынша теңдессіз ақын. Иық тіресіп қатар келгенімнің өзі мен үшін жеңіс.