Мерзімі өткен берешекті өтеудің бірыңғай тәртібі: қарыз алушы жеке тұлғалар нені білулері қажет?

2021 жылғы 1 қазаннан бастап Қазақстанда заң жүзінде банктер мен микроқаржы ұйымдары үшін міндетті тәртіп қолданылады, оның шеңберінде кредитті өтеуде қиындық көріп отырған қарыз алушы өзінің мерзімі өткен берешегін реттеу үшін кредиторға өтінішпен жүгінуге құқылы. ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне (бұдан әрі – Агенттік) азаматтардан қарыздарды қайта құрылымдау бойынша сұрақтар келіп түсуде.  Fingramota.kz қарыз алушыларға кредит бойынша мерзімі өткен берешек пайда болған жағдайда не істеу және қайда жүгіну керектігі жөнінде толығырақ айтып береді.

Банктер мен МҚҰ не істеуі керек?

Заңнамалық талаптарға сәйкес кредитор қарыз алушыға төлем мерзімін кешіктіру туралы ол басталған сәттен бастап 20 күн ішінде хабарлауға міндетті. Хабарламада кредиттік ұйымдар азаматтарға:

– туындаған кешіктірудің нақты мөлшерін көрсете отырып, төлем жасау қажеттілігі;

– қарыз алушы-жеке тұлғаның кредиторға жүгіну құқығы;

– кредиттер мен микрокредиттер бойынша өз міндеттемелерін орындамаудың салдары туралы хабарлайды.

Сондықтан, егер қарыз алушы кредит бойынша өз міндеттемелерін орындай алмаса, онда бірінші кезекте оған қызмет көрсетілетін банкке немесе МҚҰ-ға өтінішпен жүгіну қажет. Ешқандай жағдайда кредит берушіден жасырынудың қажеті жоқ! Сондықтан, реттеу шаралары неғұрлым ертерек қабылданса, қарызды өтеудің өзара қолайлы нұсқасы соғұрлым тезірек табылатын болады.

 

Кредит бойынша төлем мерзімін кешіктірген жағдайда қарыз алушы үшін іс-қимыл алгоритмі қандай?

Қарыз алушы төлем мерзімін кешіктірген күннен бастап 30 күн ішінде кредиттік ұйымға өтінішпен жүгінуі қажет. Өтініште мыналарды көрсету керек:

– өз міндеттемелерін орындамау себебі. Қаржылық қиындықтарды растайтын құжаттардың болуы маңызды;

– болашақта кредитті өтеу бойынша өзіне қолайлы нұсқалар.

Заңнамаға сәйкес қарыз шартының талаптарына өзгерістер енгізу мыналарды көздейді:

Қарыз алушының өзі кредит берушіге өзінің қаржылық және әлеуметтік жағдайы туралы ақпарат беруі, кірістердің төмендеуі немесе болмауы өз міндеттемелерін толық көлемде орындауға мүмкіндік бермеу фактісін құжатпен растауға тиіс. Сұратқан құжаттарды ұсынбау қарыз алушының өтінішін қараусыз қалдыруға негіз болып табылады.

Қарыз алушы барлық қажетті құжаттарды ұсынғаннан кейін, банк немесе МҚҰ қарыз алушының ағымдағы қаржы және әлеуметтік жағдайы (төлем қабілеттілігі), кепіл тұрғын үйдің жалғыз баспанасы екені, мерзімі өткенге дейін қарыз бойынша міндеттемелерді адал орындауы сияқты факторларды ескере отырып, өтінішті қарау рәсімін бастайды.

Күнтізбелік 15 күн ішінде кредитор төмендегі жауапты беруге тиіс:

– шарт талаптарына ұсынылған өзгерістерді қабылдап, келісу;

– шарт талаптарын өзгерту бойынша өз ұсыныстарын ұсыну;

– себептердің дәлелді негіздемесін көрсете отырып, бас тарту.

 

Егер өзара қолайлы нұсқа табылмаса, қарыз алушы не істеуі керек? 

Қарыз алушыға қарызды қайта құрылымдау талаптары бойынша кредит берушімен келісімге қол жеткізу мүмкін болмаса немесе кредит беруші мерзімі өткен берешекті реттеу рәсімін жүргізбесе және дәлелді негіздемелер ұсынылмаса, қарыз алушы кредит берушінің шешімін алған күннен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде  ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне жүгінуге құқылы. Бірақ өз өтінішімен бірге кредит ұйымына жүгінгенінің және онымен өзара қолайлы шешімге келмегенінің дәлелін қоса беруі керек.

 

Егер қарыз алушы кредиттік ұйымға жүгінбесе қандай жағдайға тап болуы мүмкін?

Бұл жағдайда кредитор төлемге қабілетсіз қарыз алушыға қатысты шаралар қолдануға құқылы:

– жәрдемақылар, алименттер, тұрғын үй төлемдерін, нотариустың депозит жағдайындағы енгізілген ақшаны, білім беру жинақтау салымы туралы шарт бойынша ақшаны алуға арналған арнайы шоттарды қоспағанда, борышкердің шотынан қарызды өтеу шотына қаражат алуға.

-берешекті сотқа дейін өндіріп алу және реттеу үшін коллекторлық агенттікке беру немесе талап ету құқығын үшінші тұлғаларға беруге.

Қарыз шартында қарыз алушы  қарыз шарты бойынша міндеттемелерді орындау мерзімін өткізіп алуға жол берген жағдайда кредиттік ұйымның коллекторлық агенттікті тартуға құқығы болған кезде берешекті сотқа дейін өндіріп алу және реттеу үшін коллекторлық агенттікке беруге жол беріледі.

Сонымен қатар, кредиторлар  мәжбүрлеп өндіріп алу үшін сотқа жүгіне алады. Бұл ретте сот барлық мән-жайларды, оның ішінде кредитор мен қарыз алушының берешекті реттеу бойынша барлық шараларды қабылдауын ескеретін болады.

Еске сала кетейік, 2022 жылғы сәуірде Агенттік және ҚР Жоғарғы сотының арасында Өзара ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды. Меморандум сотқа дейін, соттан тыс реттеумен байланысты дауларды шешуге бағытталған. Осылайша, соттар кредиттік ұйымдардың азаматтардың мерзімі өткен берешегін реттеу жөніндегі бірыңғай тәртібін сақтауына барынша көңіл аударады. Аталған тәртіп тиісті түрде орындалмайтын жағдайда, соттар істерді қараусыз қайтарады.

 

Мерзімі өткен берешекті реттеу тетігі бойынша ХӘОТ санатына жататын ипотекалық қарыз алушылар нені білулері қажет?

Уәкілетті орган ипотекалық тұрғын үй қарызы бойынша халықтың әлеуметтік осал тобы (ХӘОТ) санатына жататын қарыз алушыдан түскен жолданымды қарайтын уақытта кепілдегі мүлікті сот тәртібімен, сондай-ақ соттан тыс тәртіппен өндіріп алуға жол берілмейді.

Ипотекалық қарыз шарттарынан туындайтын наразылықтарды реттеу үшін қарыз алушылар банктер туралы заңға сәйкес банк омбудсманына жүгіне алады.