Бақытың қайда, балақан?

Қостанайда «Дельфин» балалар үйінің бар екенін бәріміз білеміз. Шүпірлеген балалар бұл жерге қандай жағдайда келетіні де белгілі. Балалар үйіне соңғы рет он жыл бұрын келген шығармын. Ол кезде жүзден астам бала тәрбиеленіп жатқан еді. Жолымыз түсіп, бұл жерге тағы келдік. Сол орын, сол үй. Тек сол шүпірлеген баланың қарасы аз. Себебі тастандылар жыл санап азайып келеді. Тұрмыс түзелді ме, әлде адамның санасы толықты ма, әйтеуір қазір баласын тастап, "бауыр етінен" безетіндер азайған. Бұл қуанышты жағдай ғой. Есесіне, бала асырап алуға ниеттенгендер көбейген.

Қазір бізде барлық бала саны – 41. Соның ішінде 28 бала осы жерде тұрақты түрде тәрбие алады, қалғаны – балабақшаға келетіндер. Олардың ата-аналары бар. Бірақ өмірдің қиын жағдайына тап болған. Олар балаларына келіп, жағдайларын біліп тұрады. 28 баланың 4-і ғана жетім бала. Былтырдан бері күндізгі топ аштық. Бір жастан үш жасқа дейінгі балаларға балабақша жұмыс істей бастады. Қазіргі шақта екі топ жұмыс істеп, әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардың балалары тегін тәрбие алуда. Балаға қажеттінің бәрі бар. Кешкі алтыда ата-аналары алып кетеді. Балалар 1 жастан 3 жасқа дейін ғана қабылданады, – дейді аға тәрбиеші.

Қазір бала асырап алу оңай емес. Құжаттар жан-жақты қаралады. Сай келіп жатса ғана баланы өздеріне алады. Тастанды бала да аз.

Бұрын балалар үйінің алдына құндақтаулы сәбилерді тастап кете беретін. Оған да үйренген едік. Қазір далада жатқан бала жоқ. Бізде 28 бала болса да олардың іздеушілері бар. Өкіншітісі, қоғамда бала көтере алмайтын келіншектер көбейді. Көбісі жасанды ұрықтандыруға барады. Үш жасқа толған соң Рудныйға, «Жанұя» отбасылық типтегі балалар үйіне барады, – деп топтарды аралап, таныстырды Айымгүл Ахметова.

Біз барған шақта сәбилер түскі демалыста екен. Бір топтың балалары ғана ұйқыдан тұрып, ойнап жүр. Балалар жатырқап, қашқақтамайды. Емін-еркін, ашық, жайдары. Бірден келіп, құшақтап, бізбен ойнап жатыр. Бұл балалардың кейбірінің ата-аналары өз құқыларынан сот шешімі бойынша айрылса, енді бірінің әкесі немесе шешесі темір торға қамалған. Тұрмыстағы қиындықтарға байланысты балаларын уақытша қарауға қалдырып кеткен жандардың перзенттері де бар. Шет жақта бір қыз бала ешкімге жоламай отырды. Тәрбиеші «кеше ғана әкесі келген, ата-аналары әр келген сайын баланың жүрегін жаралап кетеді. Келгенде аяқтарына жабысып, үйге алып кетуін өтінеді. Ата-анасы кеткен соң балаға қайта үйрену оңай емес» дейді. Жүрек аурады. Монтиып, ешкімге де қарамастан өзі бір бөлек әлем болып отырды да қойды.

Балалар үйінде кішкентайында тәрбие алып, көп жылдар өтсе де келіп, көмек беріп тұратын жандар бар екен. «Жасы отыздардағы әйел адам келіп, үнемі мерекелерді ұйымдастырып тұрады. Отбасылы. Кішкентайында осы жерде өскен екен. Тағы бір ер кісі  үнемі келеді. Өзі кәсіпкер, отбасылы. Ол кісі де үнемі көмек беріп тұрады. Осы жерде үш жасқа дейін тәрбиеленіпті» дейді Айымгүл ханым.

Бала далада қалмасын, ата-ана аяғынан тұрып алсын деген ниетпен осы жерде балабақша ашылды. Биыл балалар бірінші рет табиғат аясында жазғы демалысты өткізді. Балдырғандарға ұнады, – деп әңгімеге араласты балалар үйінің бас дәрігері міндетін атқарушы Яна Баранова.

Топтан шығып бара жатқан бетте баласын алуға келген ананы көрдік. Баласы үш жасқа толыпты. Кезінде қиын жағдайға тап болған соң баласын уақытша осында тастауға тура келген екен. Енді өзі тәрбиелеуге дайын.

31 жастамын. Баламның осында тәрбиеленіп жатқанынан бір жыл болды. Несін жасырайын, бір кездері араққа салындым. Не үйім, не отбасым болмады. Қазір бәрін қойдым. Саяжайда тұрып жатырмын. Бүгін ұлымды алып кетуге келдім. Қиындыққа тап болғанда балалар үйінің көмегі көп болды. Қолымнан келгенше келіп тұрдым. Баланың әкесінің қайда екенін де білмеймін. Енді ұлымды қолыма алған соң жақсы өмір сүремін деп сенемін, – деп ағынан жарылды.

Кім білсін, өмір деген бұралаңы көп жолда аяғын шалыс басқан болар. Бастысы, енді ана мен бала ажырамасын.

Бала асырап алғым келді. Өкініштісі, сәби сүймедік. Шешім қабылдап, құжат­тар жинай бастадық. Бірақ менің пәтерім бала асырап алуға алуға тар екен. 15 шаршы метрге кем болып, балалы болмай қалдық. Сөйтсек, сәбиге бөлек бөлме керек екен. Отбасы мүшелеріне шаршы метр бөлек есептелетіні бар. Сөйтіп, меселіміз қайтып, жігеріміз құм болды. Неше жылдан бері бала күтіп, кезекте жүрміз, – деп көзіне жас алды танысым.

Әрине, бала сұрағанның қолына бере салатын ойыншық емес. Оған мұқият болғаны жөн. Әйтпесе, бір кездері қаншама қаракөздеріміз шетел асып кетті. Бүгінде не тілін, не ділін білмейді. Сондай болмасы үшін жан-жақты қаралғаны да жөн шығар.

Міне, балалар үйінің жайы осындай. Білім және ғылым министр­лігіне қарасты Бала құқықтарын қорғау комитеті таратқан ақпарат­ты таптық. «Қазақстанда жетім бала­лар мен ата-анасының қамқор­л­ы­ғынсыз қалған балаларға арнал­ған 89 ұйым бар. Онда 4 076 бала тәрбиеленіп жатыр. 2017 жылы, яғни осыдан 5 жыл бұрын ғана 138 балалар үйі болған. Сонда бас-аяғы бес-алты жылдың ішінде 49 балалар үйі жабылыпты» делінген ол деректе. Бұйыртса, бара-бара жетім бала атымен болмас. Тек туа сала қоқысқа тасталмаса екен.